زميني كه بيمارمان مي‌كند!

پيكره زمين نيز هم چون بدن ما انسان‌ها از عناصر گوناگوني تشكيل شده است كه برخي از آنها براي زندگي انسان‌ها لازم و ضروري و برخي ديگر برهم زننده تعادل بدن هستند. در واقع برخي از عناصر موجود در سنگ‌ها و كاني‌هاي موجود در خاك علاوه بر اين ‌كه در تداوم حيات بشر نقش مهمي ايفا مي‌كنند گاهي نيز تعادل بدن را بر هم ريخته و موجب بروز مشكلات و بيماري مي‌شوند.

بنابراين در بروز برخي بيماري‌ها بخصوص بيماري‌هايي كه در منطقه‌اي خاص به صورت اپيدمي درآمده است مي‌توان به تاثير زمين و خاك به عنوان عوامل محيطي و طبيعي شك كرد. نقش پررنگ زمين در بروز بيماري‌هاي مختلف از جمله انواع سرطان‌ها باعث شده تا يكي از روزهاي هفته سرطان كه از 8 تا 15 بهمن‌ است (11 بهمن) به عنوان روز زمين‌شناسى پزشكى و سرطان نامگذارى شود. به همين مناسبت همايشي در سازمان زمين‌شناسي و اكتشافات معدني با مشاركت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي برگزار شد. در حاشيه اين همايش با مهندس فرح رحمانى، مدير زمين‌شناسى پزشكى سازمان زمين‌شناسي صحبت كرديم تا درباره بيماري‌هاي كه از زمين نشات مي‌گيرند بيشتر بدانيم.

به طور كلي زمين‌شناسي پزشكي چيست و بر چه موارد و مطالعاتي تاكيد دارد؟

اين علم در واقع نگاهي جديد به علوم بين‌رشته‌اي است كه طي دهه اخير در دنيا مطرح شده و چند علم را درهم مي‌آميزد. در زمين‌شناسي پزشكي زمين‌شناسي و پزشكي در تعامل هستند و در نتيجه اين تعامل فاكتورها و عوامل زمين‌شناسي در همه جاي‌ كره‌ زمين بخصوص در مناطقي كه از نظر زمين‌شناسي با پتانسيل‌هاي ويژه‌اي همراه است مورد بررسي قرار مي‌گيرد و ساكنان اين مناطق را از ديد تاثير محيط بر حيات موجودات زنده مورد ارزيابي قرار مي‌دهد. در نهايت اين تعامل نشان مي‌دهد كه در كجاي كشور عوامل زمين‌شناسي و ژئوشيمي به صورت طبيعي وجود دارد كه مي‌تواند باعث بيماري‌هاي مختلف شود.

توجه به اين نقش زمين از چه زماني مطرح شده است؟ و به طور كلي اين موضوع در كشورهاي مختلف جهان چقدر جدي قلمداد مي‌شود؟

شروع اين علم و نگاه به اين علم به قرن‌ها قبل برمي‌گردد. حتي در زمان بقراط اين علم وجود داشته و تاثير عوامل طبيعي در نژادهايي كه در مناطق مختلف زندگي مي‌كردند مورد توجه قرار گرفته است. اين تفاوت‌ها به صورت تنوع در رنگ‌ پوست، تفاوت‌هاي قدي، تفاوت‌هاي تفكري و وضعيت‌هاي فيزيولوژيكي بيان مي‌شدند. اما از سال 2010 به دليل اين كه تجهيزات آزمايشگاهي رشد و تعالي بسياري پيدا كردند و از دقت‌ كافي برخوردار شدند اين امكان براي گروه زمين‌شناسان به وجود آمد كه خطر اين آلاينده‌هاي طبيعي را مورد بررسي قرار دهند. در نهايت اين امكان به وجود آمد كه در يك رابطه مستقيم تاثير اين آلاينده‌ها را در بدن موجودات زنده مورد ارزيابي قرار دهند. از سال 2000 به بعد نيز توجه به زمين‌شناسي پزشكي به صورت جدي مطرح شد تا با تعامل بين دانشمندان علوم زمين و علوم پزشكي بتوان در سياستگذاري‌هاي علوم پزشكي نقش زمين را هم مشخص نمود. در اين راستا كشور سوئد پيشگام بود و با تشكيل انجمن بين‌المللي زمين‌شناسي (IMGA) در سال 2006 برنامه‌ريزي‌هايي را براي كشورهاي مختلف تعريف كرد و كشور ما به عنوان ششمين نماينده اين سازمان سال 2008 به عضويت اين انجمن درآمد و به عنوان نماينده در بخش تحقيقات خاورميانه پذيرفته شد.

در كشور ما چطور؟ روش آكادميك استفاده از اين علم از چه زماني آغاز شده است؟

در حال حاضر كشور ما (سازمان زمين‌شناسي ايران) ششمين كشور نماينده تحقيقات خاورميانه از سوي انجمن بين‌المللي زمين‌شناسي پزشكي است. ما از سال 1383 تحقيقات امكان‌سنجي پروژه‌هاي زمين‌شناسي پزشكي را آغاز كرديم. اين امكان‌سنجي با انجام پروژه زمين‌شناسي پزشكي بر يكصد هزارم تهران انجام شد. بعد از انجام اين كار تعاملاتي با مركز تحقيقات سرطان تهران داشتيم و نتيجه اين كار 6 جلد گزارش را به ارمغان آورد. در نهايت اين امكان‌پذيري و امكان‌سنجي بسيار موثر و مثبت اعلام شد و سال 1384 به صورت رسمي فعاليت‌هاي ما در زمين‌شناسي پزشكي كشور در سازمان زمين‌شناسي آغاز شد.

همان‌طور كه شما هم اشاره كرديد زمين‌شناسي پزشكي به عنوان پاسخي نوين به شرح علل شيوع بيماري‌هايي است كه مواد و فرآيندهاي زمين شناختي بر آن موثرند. اما چه بيماري‌هايي از زمين منشا مي‌گيرند و آيا دليل اصلي برخي بيماري‌ها را مي‌توان تنها از زمين دانست؟

نقش زمين در بحث شيوع بيماري‌هاي مزمن و كرونيك جدي و قابل تامل است. در گروه بيماري‌هاي غيرواگير عوامل مختلفي براي به وجود آوردن بيماري‌ها شناخته شده است كه مي‌توانند عوامل ژنتيكي، محيطي، تغذيه‌اي و حتي دارويي باشند. در رابطه با عوامل محيطي، شناخت عوامل و ريسك‌هاي زمين‌شناسي علم زمين‌شناسي پزشكي را ايجاد مي‌كنند و در واقع زيربناي ساختار زمين‌شناسي پزشكي است. اما در مورد عوامل موثر زمين بر بروز انواع بيماري‌ها بايد گفت اين موضوع در همه جاي كشور ما متفاوت است. در جاهايي كه امكان وجود معادن و پتانسيل‌هاي معدني وجود دارد، ناهنجاري‌هاي ژئوشيميايي متفاوتي داريم. اين ناهنجاري‌ها مي‌تواند به صورت فزوني يا كاهش عناصر و تركيبات شيميايي باشند. اگر اين تركيبات شيميايي براي سلامت مضر باشند، جاي دارد كه انتظار بسياري از بيماري‌هاي كرونيك در انسان و حيوانات را داشته باشيم و در جايي كه عناصر مفيد باشند به دنبال عوامل فيزيولوژيكي خاص مي‌گرديم كه سلامت را تضمين مي‌نمايد. مثلا در مناطقي كه به صورت طبيعي داراي پتانسيل‌هاي معدني آهن، يد، فلوئور و... هستيم انتظار داريم كه براساس قوانين چرخه زمين زيست شيمي بيماري‌هايي مانند كم‌خوني، گواتر، فلورسيس شيوع كمتري داشته باشد و اين موضوع در آمار و اطلاعات پزشكي نيز قابل استناد باشد.

اما در بعضي مناطق به صورت طبيعي و براساس ساختار زمين‌شناسي داراي عناصر سمي هستيم مانند ارسنيك، ‌جيوه، كادميوم، سرب، روي، كه هر كدام از اين عناصر براي سلامت انسان مضر هستند. اگر ميزان اين عناصر بيش از حد مجاز باشد انتظار مي‌رود در آن منطقه بيماري‌هايي را مشاهده كنيم. تمامي عناصر و تركيبات شيمايي كه بدن انسان را مي‌سازند اگر بيش از حد مجاز يا كمتر از آن وارد بدن شوند مي‌توانند باعث بيماري شوند.

اما اين عناصر و مواد مختلف چگونه وارد چرخه حيات مي‌شوند؟

اين عناصر از طريق بلع يعني به صورت املاح موجود در آب و از طريق خوراك و چرخه زيستي موجود در گياهان و حيوانات، ‌يا حتي از طريق تنفس وارد سيستم بدن مي‌شوند. از طرف ديگر به دليل در معرض قرار گرفتن ساكنان مناطق مختلف انتظار داريم كه بسياري از ناهنجاري‌ها حتي در سيستم ژنتيكي نيز تاثير گذاشته باشد. بنابراين افزايش و كاهش عناصر در توالي زماني درازمدت مي‌تواند تاثير بسزايي در ايجاد ناهنجاري‌هاي مختلف و بيماري‌زايي نقش داشته باشد. به همين صورت در بسياري از مناطق، اپيدمي و همه‌گيري‌هايي را در برخي بيماري‌ها مشاهده مي‌نماييم. براي مثال در شمال كشور كمربند سرطان آسياي ميانه را داريم كه استان‌هاي شمالي ما، مانند اردبيل، گيلان، مازندران و گلستان را دربر‌مي‌گيرد. وجود اين كمربند سرطان‌خيزي نشان‌دهنده عوامل و ريسك فاكتور‌هاي مشتركي است كه مي‌تواند در اين مناطق باعث شيوع بيماري‌هاي مختلف و سرطان مري گردد. شناسايي اين عوامل از 2 ديدگاه مطرح مي‌شود. در درجه اول شناسايي عوامل محيطي موثر مانند شيوع زندگي، تغذيه، عوامل و آلاينده‌هاي محيطي و طبيعي، عوامل و آلاينده‌هاي صنعتي و بشرساز و عوامل ژنتيكي كه شناسايي عوامل محيطي طبيعي رسالت اصلي تحقيقات زمين‌شناسي پزشكي است.

با توجه به گسترش و تنوع فراوان ذخاير و پتانسيل‌هاي معدني در سطح كشور، توسعه جمعيتي و گسترش بيماري‌هايي با علل نامعلوم، بررسي‌هاي زمين‌شناسي پزشكي در كشور امري ضروري است. اما اين بررسي‌ها با كمك چه ابزارها و تحت چه فرآيندي صورت مي‌گيرند؟ ضمن آن كه پس از تعيين مناطق مختلف شيوع برخي از بيماري‌ها اطلاعات خود را چگونه در اختيار مراكز مختلف تحقيقاتي همچون وزارت بهداشت قرار مي‌دهيد و در ضمن در نقطه مقابل شما چگونه از اطلاعات اين مراكز استفاده مي‌كنيد؟ از طرف ديگر با توجه به اين‌ كه علم زمين‌شناسي پزشكي، دانشي ميان‌رشته‌اي است كه با علوم مختلف چون بيولوژي، بيوشيمي، پزشكي، دامپزشكي، گياه‌پزشكي، آمار، كشاورزي، كاني‌شناسي، اپيدميولوژي و بهداشت پزشكي ارتباط دارد، شما چگونه مي‌توانيد براي دريافت بهترين نتايج با سازمان‌ها و بخش‌هاي مختلف در تعامل باشيد؟

در تحقيقات زمين‌شناسي پزشكي در سازمان زمين‌شناسي و اكتشافات معدني كشور ابتدا اطلاعات زمين‌شناسي و ژئوشيمي را در كشور با هم تطبيق داده و نقاط ناهنجار و آنومالي‌هاي ژئوشيميايي را به دست مي‌‌آوريم براي اين منظور عمليات صحرايي بسيار گسترده‌اي را در مناطق خاص بر محيط‌هاي مختلف زمين‌شناسي كه شامل آب، خاك، رسوبات آبراهه‌اي، گياهان كه شامل گياهان بومي، و يا پرورشي است را انجام داده و نمونه‌هاي مختلفي را براي تجزيه به آزمايشگاه‌هاي بسيار دقيق ارسال مي‌نماييم و با دقت بسيار زياد آنها را مورد تجزيه و تحليل قرار مي‌دهيم و به صورت اطلس نقشه‌هاي ناهنجاري ترسيم مي‌نماييم. اين اطلس نقشه‌ها كمك شايان توجهي به شناسايي مناطق آلوده و پرخطر مي‌نمايد سپس با اطلاعات و آمار‌هاي پزشكي و يا دامپزشكي منطبق نموده و به كشف علت بيماري‌ها مي‌پردازيم در اين راستا شناسايي مناطق طبيعي راديواكتيو و برخي ميكروارگانيسم‌ها نيز مورد توجه قرار مي‌گيرند. البته براي آن كه بتوانيم تحقيقات را درست انجام دهيم تعاملاتي با كارگروه‌هاي زمين‌شناسي پزشكي كه شامل اساتيد و متخصصان پزشك، دامپزشك، ميروبيولوژيست ؛ زمين شناسي، ژئوشيميست، اپيدميولوژيست و.... كه از سوي ارگان‌هاي مسوول در كشور تشكيل شده است و ماهانه در سازمان زمين‌شناسي و اكتشافات معدني كشور جلسات منظمي دارند خواهيم داشت. از طرف سازمان دامپزشكي و جهاد كشاورزي هم در بعد حوزه آب و خاك و همچنين از طرف سازمان انرژي هم نمايندگاني در اين كارگروه حضور دارند. در كنار تعاملاتي كه انجام مي‌شود براي مناطقي از كشور كه در معرض بروز بالاي بعضي بيماري‌ها هستند پروژه‌هايي را به اجرا مي‌گذاريم. از بعد زمين‌شناسي انواع آلاينده‌ها با دقت بسيار بالا اندازه‌گيري مي‌شوند و در نهايت بسته‌هاي تحقيقاتي با همكاري وزارت بهداشت درمان آموزش پزشكي و يا سازمان دامپزشكي كشور مورد بررسي قرار مي‌گيرند و نتايج تحقيقات كاربردي خواهد شد و براي پيشگيري از بيمار‌ها يا كنترل آن مورد استفاده قرار خواهد گرفت و نهايتا مناطق از نظر شناسايي تنوع بيماري‌هاي انساني و دامي، عوامل موثر در زمينه‌سازي بيماري‌ها و آسيب‌شناسي در جوامع حياتي مورد بررسي قرار مي‌گيرند و يك پروژه زمين‌شناسي پزشكي به انجام و نتيجه مي‌رسد.

طرح زمين‌شناسي پزشكي، طرحي ملي است و تا به حال 2 طرح ملي در كشور انجام شده كه مصوب هيات محترم وزيران است كه طرح اول در استان گلستان انجام شده و نتايج آن قابل ارائه است. طرح ملي بعدي در استان مازندران در حال انجام است و 2 طرح بين‌المللي نيز در كشور تاجيكستان و ارمنستان به انجام رسيده است.

دستاورد‌هاي اصلي مركز شما اين دو طرح بوده است؟

مركز ما تا به امروز 40 طرح را انجام داده است. در حال حاضر از بعد زمين‌شناسي پزشكي كمربندهاي بيماري را در سطح كشور به دست آورديم. در واقع اطلاعات ژئوشيمي كشور را بررسي كرديم و ناهنجاري‌هاي استاني را در 12 استان شناسايي نموده‌ايم. اين ناهنجاري‌ها مي‌توانند نمايانگر مناطق پرخطر باشند. در كنار 2 طرح ملي‌، 2 طرح بين‌المللي در كشور تركمنستان و تاجيكستان داشتيم. همچنين طرح اطلس ملي را كه در رابطه با شيوع سرطان‌هاي كشور و توزيع پتانسيل‌هاي معدني است را با همكاري وزارت بهداشت درمان آموزش پزشكي و معاونت سلامت ترسيم نموده‌ايم. اين اولين اطلس ملي زمين‌شناسي پزشكي در جهان بوده و آن را به انجمن بين‌المللي زمين‌شناسي پزشكي ارائه كرديم. در طرح ملي اطلس نقشه‌هاي زمين دامپزشكي نيز بين بيماري‌هاي دامي و مشترك انسان و دام اين اطلس نقشه‌ها را تهيه نموده‌ايم كه با همكاري سازمان دامپزشكي كشور بوده است. چند طرح استاني هم در درست اقدام داريم. در همين راستا با دانشگاه‌هاي شيراز، تربيت‌معلم،‌ علوم، تحقيقات و دانشگاه آزاد اسلامي به صورت پروژه‌اي و در قالب پايان نامه‌هاي كارشناسي ارشد و دكتري هم تحقيقاتي به صورت پروژه‌اي انجام داديم.

حاصل كار شما در نهايت به ارائه راه‌هاي درماني به مردم منطقه كمكي كرده است؟

بسته‌هاي كاري را به اداره صنايع و معادن استان گلستان و كردستان ارائه كرديم و بسته‌هاي ديگر هم آماده ارائه است كه در اين خصوص مي‌توانيم با تعاملي كه به وجود مي‌آيد آنها را ارائه كنيم. همان‌طور كه قبلا هم عرض كردم اين تحقيقات با همكاري وزارت بهداشت و مركز تحقيقات پزشكي قابل ادامه بوده و نهايتا با مشاركت ارگان‌هاي مسوول اتمام پروژه‌هاي زمين‌شناسي پزشكي و نتايج آن ارائه خواهد شد و مورد استفاده قرار مي‌‌گيرد.

آيا در جريان هستيد كه بسته‌هاي ارائه ‌‌شده به كجا رسيده و آماري هست كه با ارائه اين بسته‌ها چقدر بيماري‌ها كاهش پيدا كرده است؟

براي پيگيري امر تحقيقات زمين‌شناسي پزشكي عقد تفاهم‌نامه همكاري‌هاي مشترك مي‌تواند نتايج پرباري به همراه داشته باشد. به همين منظور در حال عقد تفاهم‌نامه مشترك بين وزارت صنعت معدن، تجارت و وزارت بهداشت درمان آموزش پزشكي هستيم كه امكان پيگيري در رسيدن به هدف‌هاي زمين‌شناسي پزشكي را ميسر و سهل‌الوصول مي‌نمايد.

آيا در حال حاضر نقشه كامل كشور از نظر بيماري‌هايي با منشا زمين داريم؟

در رابطه با سرطان‌ها و پتانسيل‌هاي معدني، اطلس نقشه زمين‌شناسي پزشكي را داريم. در مورد بيماري‌هاي دامي نيز اولين اطلس نقشه زمين‌شناسي پزشكي را دارا هستيم، اما به دليل اين كه اين اطلس نقشه‌ها كل‌نگرانه به بيماري‌ها نگاه مي‌كنند، ‌بايد براي هر استان ناهنجاري‌ها را به صورت دقيق بدست آورده و در هر منطقه تحقيقات مبسوط و گسترده را انجام دهيم.

همان‌طور كه اشاره كرديد در استان گلستان سرطان مري احتمال بروز بيشتري دارد. در مورد استان يزد چطور؟ چه نتيجه مشخصي از تحقيقات شما در مورد اين منطقه به دست آمده است؟

برخي از بيماري‌ها به دليل شرايط ويژه‌اي كه در اين استان وجود دارد از بروز بالاتري برخوردار است. ما زمين‌شناسي پزشكي را به صورت مبثوت انجام مي‌دهيم يعني هم بيماري‌هاي مزمن و هم بيماري‌هاي دامي را مدنظر قرار مي‌دهيم، اما لازمه اين كه بتوانيم تحقيقات زمين‌شناسي پزشكي را به طور كامل انجام دهيم وجود آمار و اطلاعات دقيق پزشكي و دامپزشكي است. در ارتباط با سازمان دامپزشكي مشكل بسيار كمتر است و نهايت همكاري در اين خصوص انجام شده و اطلاعات دامي در اختيار اين سازمان قرار مي‌گيرد، اما در رابطه با بيماري‌هاي مزمن و سرطان‌ها ما در تعامل هستيم و با همكاري انجام شده با وزارت بهداشت درمان آموزش پزشكي و با عقد تفاهم‌نامه و تشكيل كارگروه اين مهم به انجام مي‌رسد.

اين‌طور كه چندي پيش در خبرها اعلام كرده بوديد با توجه به اين‌ كه سرطان مري و سرطان دستگاه گوارش فوقاني در ايران يكي از عوامل موثر مرگ و مير محسوب مي‌شود، مهم‌ترين برنامه آينده شما، همكاري با سازمان يونسكو براي شناسايي ريسك عامل‌هاي بروز اين بيماري خواهد بود. اين برنامه در حال حاضر در چه مرحله‌اي قرار دارد و در برنامه استان گلستان چه عنصري باعث سرطان مري شده است؟

خيلي از ريسك‌ها در تحقيقات ما مشخص شده‌اند. در آن مناطق تركيبات كاني‌شناسي سيليسي را داريم. اين سيليس از نظر كاني‌شناسي مي‌تواند باعث خراش‌هايي در مري و دستگاه گوارش شود. وجود نيترات و نيتريد در آب آشاميدني منطقه هم مي‌تواند يكي از پارامترهاي ديگر باشد. فزوني سلينيوم از ديگر عوامل در اين منطقه است. از طرف ديگر مسائل تغذيه‌اي در اين منطقه بررسي شده كه چاي داغ يكي از ريسك‌هاست، اما آنچه كه در زمين‌شناسي پزشكي براي ما طي اين 2 سال مشخص شد وجود لوس‌ها (تركيبات در آب)‌ و مساله سلينيوم به عنوان ريسك‌هايي است كه در منطقه تا به امروز مورد مشاهده و نتيجه‌گيري قرار گرفته است.

استان كردستان چطور؟ تحقيقات شما وجود چه عناصري را در اين منطقه دليل بروز بيماري‌هاي خاص مي‌داند؟

ذخاير آرسنيكي به صورت طبيعي در قروه و تكاپ در آب حل شده و وارد چرخه خاك و گياه مي‌شوند و به انسان مي‌رسند. در پروژه تحقيقاتي ما وجود بيماري‌هايي كه آرسنيك به وجود مي‌آورد به وضوح در منطقه ديده شده است.

ابتدا اشاره كرديد براي تهران هم بررسي‌هايي انجام داده‌ايد. اين بررسي‌ها به كجا رسيده؟

اين تحقيقات سال 83 و 84 با مشاركت سازمان انرژي اتمي، سازمان آب و فاضلاب و مركز تحقيقات سرطان انجام شد. به عنوان مثال گياهاني كه در جنوب تهران كاشته مي‌شوند به دليل آبياري توسط آب آلوده مي‌توانند دچار آلودگي شوند و به اين منظور تمام چاه‌هاي تهران مورد بررسي قرار گرفت و نهايتا تحقيقات رادون انجام شد كه نتيجه اين تحقيقات در پروژه امكان‌سنجي شهر تهران منتشر شد.

آيا شهر تهران هم همچون گيلان و كردستان از لحاظ زمين‌شناسي پزشكي بستر بروز بيماري‌هاي اپيدمي خاصي هست؟

تهران يك كلانشهر بزرگ است و شمال تهران داراي گسل‌هاي بزرگي است و در اطراف تهران معادني متروكه و قابل برداشت داريم. از طرف ديگر وجود صنايع مختلف در جوار شهر باعث شد در آن زمان تهران مورد ارزيابي كامل قرار گيرد. از آن به بعد با توجه به ارائه تحقيقات، مسوولان اقداماتي را انجام دادند كه با وجود آنها در حال حاضر وضعيت تهران مطلوب‌تر شده و از آن حالت درآمده است، اما پروژه‌هاي زمين‌شناسي پزشكي قابل تكرار خواهد بود كه در برنامه‌ريزي آينده ما وجود دارد.

به طور كلي تحقيقات و تغييرات خاك و ژئوشيمي به سرعت صورت نمي‌گيرد بنابراين براي تكرار تحقيقات‌مان پروسه زمانبري نياز است، اما منابع آب چون به دست پروژه‌هاي بشرساز زودتر آلوده مي‌شوند در بررسي‌هاي چند ساله قرار مي‌گيرند.

به اين ترتيب آيا براي شهر تهران فقط بايد به فكر آلودگي هوا باشيم و به زميني كه روي آن ساكنيم شك نكنيم؟ شما به بررسي مناطق مختلف كشور از نظر ميزان بروز انواع سرطان‌ها گفتيد اما درباره شيوع بيماري‌هاي ديگر چطور؟ آيا برنامه خاصي داريد؟ آيا تهيه اطلس بيماري‌هاي مزمن و حاد مانند انواع سرطان‌ها، بيماري‌هاي قلبي و عروقي، بيماري‌هاي تنفسي، متابوليكي و تغذيه‌اي و حتي بيماري‌هاي ژنتيكي در دستور كار شما قرار گرفته است؟

روي 70 عنصر نمونه خاكي كه از هر منطقه برداشت مي‌شود بررسي و تحقيقات انجام مي‌شود. بسياري از اين عناصر مي‌توانند در بروز سرطان و بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي موثر باشند. بسياري از اين ريزمغذي‌ها مي‌توانند باعث بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي و بيماري‌هاي تغذيه‌اي باشند.

با تجزيه و تحليل هر نمونه‌اي كه از مناطق مختلف برداشت مي‌كنيم مي‌توانيم ريسك احتمال بروز بيماري‌هاي مختلف را چه در حيوان و چه در انسان و حتي بيماري‌هاي گياهي بررسي كنيم.

به همين دليل در كارگروه زمين‌شناسي پزشكي ما از هر ارگان يك نماينده داريم تا بتوانيم نتايج را در بسترهاي مناسب براي بررسي و نتيجه‌گيري آماده كنيم.

شما در صحبت‌هايتان به اطلس گياه پزشكي اشاره كرديد. آيا تهيه اين اطلس در راستاي پيدا كردن عوامل موثر انساني است يا مسائل كشاورزي را مدنظر قرار مي‌دهد؟

در زمين‌شناسي پزشكي لايه‌هاي مختلفي را بررسي مي‌كنيم: آب‌هاي سطحي و زيرزميني، خاك مناطق مسكوني و معدني، رسوباتي كه از آبراهه يا از مناطق كوهستاني آمده‌اند و گياهان كه شامل گياهان بومي و گياهان پرورشي هستند.

ما در هر منطقه از گياهان بومي و گياهان پرورشي نمونه‌برداري مي‌كنيم، مثلا در استان گلستان تغذيه و قوت اصلي مردم برنج است و در مازندران كاشت اصلي چاي است. ما از اين محصولات غالب نمونه‌برداري مي‌كنيم و در نهايت تركيب فلزات سنگين را در آنها بررسي و اعلام مي‌كنيم.

با توجه به نقش پررنگ زمين در بروز بيماري‌هاي مختلف، آيا اطلس‌هاي زمين پزشكي مي‌توانند در توسعه شهري مناطق مختلف مدنظر قرار گيرند؟ آيا در اين خصوص نمونه‌اي در جهان داريم؟

لايه زمين‌شناسي پزشكي يكي از لايه‌هاي خاص آمايش سرزمين است كه ‌بايد در دستور كار قرار بگيرد. البته در بعضي مناطق كشور مثلا مناطق غربي از گذشته راهكارهايي را ارائه داده‌اند، ولي بررسي‌هاي زمين‌شناسي پزشكي مي‌تواند جاي تاسيس شهرك‌هاي جديد را با دقت بيشتري بنا كند. مناطق معدني را بشناسيم و شعاع تاثير آن را بررسي كنيم و شرايط بهتري را داشته باشيم.

در نهايت به اعتقاد شما اين علم در تصميم‌گيري‌هاي كلان چه نقشي مي‌تواند داشته باشد؟

اين كار تازه شروع شده و زمان زيادي لازم است تا بررسي‌هاي دقيقي در كشور انجام شود و مناطق با اولويت‌هاي اول، دوم و سوم مورد ارزيابي قرار ‌گيرد. به هر حال وجود اين اطلاعات مي‌تواند در برنامه‌ريزي‌ها و تصميم‌گيري‌هاي ارگان‌هاي مختلفي چون وزارت بهداشت و وزارت صنايع و معادن بسيار مهم باشد.